شناخت فرش

اولين فرش به احتمال زياد بوسيله افراد چادر نشين برای فرش کردن کف خاکی چادرشان بافته شده بود. ولی امکان اينکه فرش بوسيله مصري‌ها، يا چيني‌ها و يا حتی بوسيله افراد ديگر اختراع شده باشد است. و حتی امکان اينکه تمام اين مردم فرش را خودشان اختراع کرده باشند بدون اينکه با هم ارتباط و يا تماسی داشته باشند است.
    
ما مطمئن هستيم که فرشبافی به بالاترين حد خود در پنج قرن قبل از ميلاد رسيده بود. اين بوسيله باستان شناسان روسی رودنکو و گريازنوف در سال ۱۹۴۹ در دره پازيريک، تقريباً ۵۰۰۰ فوتی کوه‌های التايی کشف شده و به نام فرش "گره دار" معروف است.
    
فرش پازيريک نمونه کمياب و زيبايی است که با تکنيک بالا بافته شده است، فرش پازيريک که ۲۴۰۰ يا ۲۵۰۰ سال از عمر آن می‌گذرد در مقبره يخ زده رئيس سيتها در مغولستان که بصورت بسيار خوب نگهداری شده بود پيدا شد.
    
در گذر تاريخ ايران صنعت و پيشه فرشبافی بصورت يک هنر و مهارت خاص درآمده است.
موقعی که کوروش کبير در سال ۵۳۹ قبل از ميلاد کشور بابل را فتح کرد، صنعت و هنر فرش را به کشور خود معرفی کرد. گفته شده است که در آرامگاه کوروش که در پرسپوليس بخاک سپرده شده است، با گرانبهاترين فرش‌ها پوشيده بود. حتی قبل از او هم مردم صحرا‌نشين در مورد فرش‌بافی گره‌ای اطلاعاتی داشتند. آنها از گله‌های گوسفندان و بزهای خود پشم خوب و بادوام برای کار خود مي‌گرفتند.
    
اولين مدرک موجود در رابطه با موجوديت فرش در نوشته‌های چينی‌ها مربوط به سلسله ساسانيان که در سال ۲۲۴ تا ۶۴۱ بعد از ميلاد است مي‌باشد. در سال ۶۲۸ ميلادی امپراطور هراکليس مقداری فرش بعد از پيروزی به شهر تيسفون که پايتخت ساسانيان بود آورد. موقعی که در سال ۶۳۷ ميلادی عرب‌ها به شهر تيسفون غلبه کردند، و شهر را غارت کردند مقدار قابل توجهی فرش بود که يکی از آنها فرش باغی مشهوری بود بنام «بهار خسرو». اين فرش در تاريخ بنام گرانبهاترين فرش بوده است. فرش‌هايی که در موقع سلطنت خسرو اول که در سال (۵۳۱ - ۵۷۹) بود بصورت ۹۰ فوت مربع بافته ميشد، که مورخان عرب اينگونه توصيف کرده اند: گوشه‌های آن تختی باشکوه از گلهای آبی، قرمز، سفيد، زرد و سبز است; رنگ زمينه آن کپی از زمين به رنگ طلائی، سنگهائی به شفافيت کريستال که به باطل تصوری از آب است، گياهان با حرير و ميوه‌ها با رنگ سنگی شکل گرفته اند، ولی متاًسفانه عرب‌ها اين فرش گرانبها را به قطعات کوچک بريده و جداگانه فروخته‌اند.
    
بعد از دورهً سلطه خلفای عرب، يک نفر از قبايل ترک، بنام سلجوق ايران را فتح کرد. سلطه سلجوقيان (۱۰۳۸ - ۱۱۹۴ ) به لحاظ تاريخ فرش در ايران مهم است. زنان سلجوقی تبحر خاصی در بافتن فرش با گره های ترکی داشتند، در استانهای آذربايجان و همدان که بمدت زيادی تحت نفوذ سلجوقيان بود،از گره‌های ترکی در اين مدت استفاده می‌شد.
    
حمله مغولان (۱۲۲۰ - ۱۴۴۹) اولين حمله وحشيانه به ايران بود، اما بعد از چندی آنان تحت نفوذ ايرانيان قرار گرفتند. شهر تبريز، متعلق به رهبر ايلخانيان، غازان‌خان (۱۲۹۵ - ۱۳۰۴)، با فرشهای گرانقيمت فرش شده بود. فرمانروای مغولان شاهرخ (۱۴۰۹ - ۱۴۴۶ ) که در بازسازی آنچه از حمله مغولان ويران شده بود به تشويق کردن و دلگرم کردن تمام هنرمندان و صنعتگردان سرزمين و کشور پرداخت. اما قاليبافی در اين دوران به شکلی خيلی ساده که بيشتر نقشهای هندسی داشت تمام می‌شد.

شايد مهمترين تاريخ در صنعت فرش در ايران مربوط باشد به دوره فرمانروايان صفويه(۱۴۹۹ - ۱۷۲۲ ). براستی و حقيقتا که محکم‌ترين دليل و گواه اين هنر و صنعت به اين دوره برمی‌گردد. تقريبا ۱۵۰۰ اثر حفظ شده در موزه ها و کلکسيون‌های سراسر دنيا موجود است. در ايران در دوره فرمانروائی شاه عباس (۱۵۷۱ - ۱۶۲۹)، تجارت و هنر و صنعت شکوفا شد. شاه عباس به تشويق و دلگرم کردن مردم به تماس و مبادله با اروپا بود و پايتخت خودش را که اصفهان بود به يکی از مجلل‌ترين و عظيم‌ترين شهرهای ايران درآورد. او همچنين يک کارگاه بزرگ برای فرش ها درست کرد که هنرمندان در آنجا کار کنند تا بهترين و باشکوه‌ترين نمونه های فرش را ببافند. بيشترين اين فرش‌ها از ابريشم با رشته‌های طلا و نقره که تزئين کننده آنها بود بافته شده بودند.

    دوره کارگاه‌های فرش در ايران با هجوم افغان‌ها(۱۷۲۲) به پايان رسيد. افغان‌ها تا زمانی که (۱۷۳۶) سلطه آنها در ايران بود اصفهان را از بين بردند، تا اينکه يک سالار جوان از خراسان، بنام نادر خان شاه ايران شد. در تمام مدت فرمانروائی نادر شاه تمام وقت و نيروی آن صرف جنگيدن با افغان‌ها، ترک‌ها و روس‌ها را گذشت. در اين دوره و تمام دوران ياغی‌گری و آشفته ايران بعد از مرگ او(۱۷۴۷) هيچ فرشی که ارزشی داشته باشد بافته نشد و اين رسم و سنت به تنهائی بوسيله افراد چادر نشين و هنرمندان اين صنعت در شهرهای کوچک دنبال می‌شد.
در آخرين ربع قرن نوزدهم و در زمان فرمانروايان قاجار اين شغل دوباره پا گرفت. صنعت فرش با فرستادن آن به اروپا از تبريز به استانبول دوباره رونق گرفت. در اواخر قرن نوزدهم ميلادی بعضی از شرکت‌های اروپائی و آمريکايی به ايران آمدند و اين هنر و صنعت را به بازارهای کشور خودشان فرستادند.
    
امروزه، بافتن فرش به گسترده‌ترين هنر دستی در ايران مبدل شده است، و همينطور در خارج از کشور هم بخوبی شناخته شده است. فرش‌های ايرانی امروز به خاطر رنگ و تنوع و الگوهای گوناگونشان، از شهرت و اعتبار خاصی برخوردار است.